سيد محسن بن مهدى بن صالح بن احمد بن حمود بن ابراهيم بن على طباطبائى‌حكيم از علماى شيعه است كه در سال1306 هـ در شهر نجف اشرف و به قولى ديگر در بنت جبيل لبنان متولد شد . پدر ايشان در دوران كودكى وفات نمود، و از آن هنگام بود كه سيد محمود برادر بزرگ‌تر سيد محسن، متكفل تأمين زندگى ايشان گشت.
تحصيل
سيد محسن در سن هفت سالگى شروع به آموختن و خواندن قرآن كريم كرد وپس از آن به آموختن نحو پرداخت و مقدمات را نزد برادرش سيد محمد و ديگر فضلا فرا گرفت.
درس خارج را نزد علماى طراز اول آن زمان از جمله شيخ محمد كاظم خراسانى، شيخ ضياء الدين عراقى، ميرزا محمد حسين نائينى و سيد محمد سعيد حبوبى گذراند. و بدين ترتيب بود كه در محافل علمى نجف اشرف درخشيد گرفت. اين روند همچنان ادامه داشت تا اين كه در سال1333 هـ در زمره علما به شمار آمد . هنگامى كه سيد سعيد حبوبى رهبرى مسلمانان عراق را بر ضد اشغال انگليس در جبهه ناصريه بر عهده گرفت سيد محسن حكيم را به هم كارى خود انتخاب نمود و او را از اعتماد خويش خود بهره‌مند ساخت.
سيد محسن حكيم پس از بازگشت از جهاد به تدريس روى آورد. در سال1350هـ به جبل عامل در لبنان سفر كرد و چند سالى را در آن‌جا گذراند. ايشان در آن‌جا به نصيحت و ارشاد، حل اختلافات و دشمنى‌ها و دادن فتواهاى شرعى پرداخت؛ تا اين‌كه در سال1315 هـ به نجف اشرف بازگشت.
پس از وفات سيد ابو الحسن اصفهانى نگاه‌ها به سيد محسن حكيم متوجه گشت. بخصوص اين كه آيت الله بروجردى به ايران مهاجرت كرده و در شهر قم مسكن گزيده بود اين مسأله باعث شد كه مرجعيت ميان سيد محسن حكيم در نجف و آيت الله بروجردى در قم تقسيم شود؛ تا اين‌كه پس از وفات آيت الله بروجردى مرجعيت به طور كامل در اختيار سيد محسن حكيم قرار گرفت.
پويش علمی و اجتماعي
از جمله فعاليت‌هاى متمايز سيد محسن حكيم در آن دوران مى‌توان به مبارزه ايشان ضد سلطه طلبى‌ها و استبدادگرى‌هاى دستگاه حكومتى اشاره كرد. همچنين كه ايشان با هرگونه افكار كفر آلود و فرقه‌گرايانه چه در ايران وعراق و چه در هند و پاكستان و در هر نقش و موقعيتى كه بود مبارزه مى‌كرد. فتواى قاطعانه ايشان در سال 1379هـ كمونيسم را با مشكلى جدّى رو‌به‌رو ساخت.
فتواى دندان شكن ايشان چنين بود: «پيروى و تبعيت از حزب كمونيست حرام است، چون كفر آلود و الحادى است» ايشان با تأسيس كتابخانه‌هاى عمومى به نشر و توسعه فرهنگ مذهبى و علمى پرداخت .
كتابخانه معروف آيت الله سيد محسن حكيم يكى از كتابخانه‌هايى بود كه ايشان در شهر نجف تأسيس فرمود. خود ايشان اولين كسى بود كه در آن شهر كتابخانه عمومى به راه انداخت؛ و همچنين شعب مختلفى را از آن كتابخانه در سراسر عراق و ديگر كشورها مانند اندونزى، سوريه و لبنان بر پا كرد.
آيت الله سيد محسن حكيم در سال 1390 هـ در شهر بغداد وفات يافتند و پيكرشان را به شهر نجف انتقال داده، در آن‌جا به خاك سپردند.
تأليفات
آيت الله حكيم كتاب‌هاى متعددى را به رشته تحرير در آوردند كه از آن جمله مى‌توان به:
مستمسك العروة الوثقى، نهج الفقاهة، حقائق الاصول، شرح التبصرة، دليل المناسك، منهاج الصالحين، منتخب الرسائل و منهاج الناسكين اشاره كرد .
شيخ محمد هادى امينى در مورد ايشان مى‌فرمايد : «ايشان فقيه زمانه، سرور قوم، رهبر امت و بزرگ مرجع تقليد و فتواست.»
زركلى نيز او را چنين وصف مى‌كند : «او مجتهدى امامى بود كه مرجع اعلاى شيعيان ناميده شده است.»
منابع:
1 . اعيان الشيعه، ج 9، ص 56 و 57 .
2 . الاعلام، ج 5، ص 290.
3 . حاشية معارف الرجال، ج 3، ص 121،122، 125، 128.
4 . ماضى النجف و حاضرها، ج 1، ص 173.
5 . معجم رجال الفكر و الادب فى النجف، ج 1، ص 423،424.
6 . الذريعه، ج 14، ص 60 ،63، و ج3، ص 209.