ولادت:
سيد محسن امين در سال 1284 ه در خانواده‌اش متدين، اهل علم و صالح در شقراء جبل عامل ديده به جهان گشود. نسب ايشان به امام علی بن حسين بن أبی طالب (ع) مي‌رسد.
پويش علمی:
علوم مقدماتی مثل قرآن و نحو را نزد تعدادی از علمای جيل عامل خصوصاً شيخ موسی شرارة آموخت. علی رغم تمامی شرايط دشواری كه داشت، در سال 1308 ه برای ادامه تحصيل رهسپار نجف اشرف شد و تحصيل سطح و خارج را آغاز نمود. او نزد نخبگان علمی آن روزگار نجف اشرف تلمذ كرد. بعضی از اساتيد ايشان عبارتند از: سيد علی بن سيد محمود جبل عاملي، سيد احمد كربلائي، شيخ محمد باقر نجم آبادي، شيخ فتح الله (شيخ الشريعة)، شيخ محمد كاظم خراسانی (صاحب كفاية) شيخ رضا همدانی (صاحب مصباح الفقيه) و شيخ محمد طه نجف در بحث خارج. ايشان نزد تعدادی ديگر از علما نيز شاگردی كردند.
پويش فرهنگی:
سيد محسن امين پس از سفر پربار علمی و تحصيل به نجف اشرف، با كوله باری از علم و اجتهاد به دمشق باز گشت و در پرتو هدايت‌های قرآنی به دريای بيكران تحقيقات علمی و اجتماعی و سياسی وارد شد تا يك دگرگونی اسلامی را رقم بزند. بنابراين به جزئيات جامعه نظر انداخت و حركت نوگرايانه خود را برای درمان دردهای جامعه آغاز نمود.
بر همين اساس كوشيد تا نهضت حسينی را به جايگاه واقعی ظلم ستيزی آن باز گرداند و عاشورای حسينی را از شائبه‌هايی مثل قمهزنی و زنجيرزنی و ساير شيوه‌هايی كه معنای عاشورا و كربلا را خدشه دار مي‌سازند، پاكسازی نمايد. او به بعضی از اقدامات ناروايی كه بعضی از خطيبان در حق نهضت حسينی و مفاهيم بلند آن روا مي‌دارند اشاره داشت و اين عادتها را نوعی عقبماندگی به حساب آورد. از اين رو او را به كفر و الحاد متهم كردند. حتی گفتند كه او دشمن امام حسين(ع) است. تهمت‌های ناورايی به او نسبت دادند. گفتند او مي‌خواهد جلوی عزاداری را بگيرد و به نقش عاشورا و كربلا پايان دهد.
درباره كفر و الحاد ايشان چنين سرودند:
أيا راكباً أما مررت بجلّق فابصق بوجه أمينها المتزندقِ
و نيز گفتند:
لعن الله أناساً حرّموا ندب الحسين
پويش اجتماعی:
علامه سيد محسن امين نقش مرجعيتی خويش را از منظر انقلابی پی گرفت و كوشيد تا از اين طريق بعضی از مشكلات موجود در جامعه را حل و درمان كند. لذا تشويق كرد كه دختران به مدرسه فرستاده شوند. آن هم در شرايطی كه درس خواندن دختران حرام بود. زيرا معتقد بودند كه نقش دختران به خانه منحصر است. او از وسايل جديد آموزشی در كار تحصيل استفاده كرد و دو مدرسه محسنيه و يوسفيه را تأسيس نمود. اين دو مدرسه نقش برجسته‌ای را در بالا بردن سطح فرهنگ جامعه و بيداری مردم ايفا نمودند. با تلاشهای علامه امين نسل پيشرفته، آگاه و مسلمان و مقاوم در برابر سياست‌های گمراهگرانه كه زيبايي‌های اسلام را خدشه دار و بنيان آن متزلزل ساخته بودند، پرورش يافتند.
يكی از ويژگي‌های علامه امين آگاهی و علم گسترده ايشان بود. روش نگارش ايشان گاهی ساده و روان است مثل كتاب «معدن الجواهر» و گاهی ديگر وسيع و دايرة المعارفی مي‌باشد، مثل دايرة المعارف «أعيان الشيعه».
پويش سياسی:
علامه سيد محسن امين روش باز را در زندگی در پيش گرفت و زندگی خود را وقف مردم – بدون در نظر داشت موقعيت و وابستگی ايشان – نمود. بدين لحاظ توانست به باورها و دلهای مردم راه پيدا كند. در برابر اشغال ايستاد و امت اسلامی را عليه آن به حركت درآورد. بنابراين در صفوف حركت‌های ملی گرايانه در سوريه و لبنان جايگاهی خاص يافت. به نحوی كه از خانه شخص ايشان برای شش ماه تمام برای مقابله با تحت الحمايگی فرانسه فرمان تقابل صادر شد. علی رغم موضع گيری قاطع در برابر اشغالگری و درك خطرات آن برای كشور، به دشمن و مخالفان با ديدی واقعگرا نگاه مي‌كرد و مزايای آنها را انكار نمي‌نمود. نقل شده است كه ايشان درباره راز موفقيت غربي‌ها گفتند: «غربي‌ها سه فضيلت را از اسلام گرفتند و به قوت و توانمندی دست يافتند. انديشه عميق و عزم مصمم و ثبات قدم، غربی خوب مي‌انديشند، سپس تصميم جدی مي‌گيرند و وقتی به ميدان عمل وارد شدند، چنان ايستادگی و ثبات قدم از خود نشان مي‌دهند كه به اهداف و خواسته‌های خود دست مي‌يابند.»
علامه سيد محسن امين، پيشگام وحدت حقيقی است و تمام نيرنگهای فرانسه نتوانست او را از اهداف اصلي‌اش باز دارد. همه جا ميگفت:«انما المؤمنون إخوة» و مسلمانان را به گفتگوی با يكديگر دعوت مي‌كرد. ولی شرطش اين بود كه در بررسي‌های خود به منابع اصيل طرف ديگر توجه كنند. آن هم بدور از هر گونه خرافات و دروغ و نيرنگ و اگر دچار اختلاف شدند دستور قرآن روشن است: «فإن تنازعتم فی شيء فردوه إلی الله والرسول»
بدين ترتيب سيد محسن امين به دور از هر گونه تعصبی در راه خدا، گفتگو و واقعگرايی گام نهاد و كوشيد كه تصويری حقيقی از تشيع را ارائه كند. ميگفت: «بسياری از چيزهايی كه به ما نسبت مي‌دهيد حقيقت ندارند. برويد بررسی كنيد، ما برای گفتگو آماده‌ايم.»
او در كنار علمای دمشق عليه قانون طوايف قيموميت فرانسوی ايستاد. استعمار فرانسه مي‌كوشيد كه بين شيعه و سنی اختلاف ايجاد كند. ايشان طی نامه‌ای اعتراض آميز به فرانسوي‌ها گفتند:
«به عنوان مرجع معنوی مسلمانان شيعه سوريه و لبنان به اين قانون اعتراض دارم. نسبت به ايجاد تفرقه بين مسلمانان معترض هستم. زيرا ما يك امت هستيم و دينی واحد داريم. به شما اجازه نمي‌دهيم كه بين شيعه و سنی تفرقه ايجاد كنيد. زيرا همه ما در مسائل اسلامی خود يك گروه هستيم.» بدين ترتيب حكومت فرانسوی مجبور شد كه اين قانون را لغو كند.
ولی تلاشهای فتنه افروزانه فرانسوي‌ها پايان نيافت و كوشيدند به شيوه‌های گوناگون علامه امين را جذب كنند. مجلس ملی شيعه تشكيل دادند و علامه امين را به عنوان رئيس علمای شيعه در سوريه و لبنان تعيين كردند. نماينده فرانسه با نوشته‌ای به حضور ايشان رسيد. ايشان اين طرح را رد كرده و گفتند: «اين چيزی است كه هرگز درباره آن نخواهم نوشت و چيزی نخواهم گفت و در راه آن قدمی بر نخواهم داشت.» بعضی از مردم نسبت به اين مسأله به علامه اعتراض كردند كه اين طرح مي‌توانست به استقلال شيعه كمك كند. ايشان در پاسخ به آنها فرمود: «آنان با جدا كردن مراكز رسمی سنی و شيعه مي‌خواهند برای اسلام و مسلمانان حيله كنند. همه ما مسلمانيم و از حقوق و وظايف يكسانی برخورداريم.»
هنگامی كه از سوی نماينده عالی فرانسه حقوق بسيار و ما ل فراوان و خانه‌ای بزرگ و ماشينی برای ايشان اختصاص يافت، به شدت آن را رد كرد و گفت: «روزی من با خداست و كسی كه چنين است نمي‌تواند روزيخور نماينده تام الاختيار دولت ]فرانسه[ باشد.»
فلسطين:
مسأله فلسطين بخش عظيمی از فعاليت‌های سيد امين را به خود اختصاص داد. به مناسبت روز فلسطين بيانيه‌های بسياری صادر كرد در اين بيانيه‌‌ها به جايگاه مقدس فلسطين در بين امت اسلامی و هجوم صليبيون به آن و چگونگی شكست خوردن طرحهای آنان برای سلطه هميشگی بر فلسطين و اين كه فلسطين برای هميشه هويت عربی و اسلامی خود را حفظ خواهد كرد اشاره نمود. ميگفت: «همان گونه كه فلسطين آن همه بحرانهای سخت و دشوار را پشت سر گذاشت و هويت عربی خود را حفظ كرد، حاميان امروز فلسطين نيز پيروزی فلسطين و شكست دشمنان آن را رقم خواهند زد و از اين بحرانها نيز با هويت عربی بيرون خواهد رفت.» ايشان ا ز اينكه فلسطين به دست صهيونيست‌ها بيفتد و مردم فلسطين گرفتار محنت و بلا و ويرانی و مصيبت شوند هشدار داد و دعوت كرد كه «با بذل و بخششهای عظيم بايد مردم فلسطين را ياری داد و به اندك قناعت ننمود.» بارها تأسف خود را از قضيه فلسطين ابراز داشت مي‌فرمود: «انسان نمي‌تواند ديده فرو بندد در حالی كه برادرانش گرفتار تيغ و خار هستند و زندگی برای انسان آزاد گوارا نيست در حالی خانواده و نزديكانش حقشان پايمال مي‌شود. زندگی چه لذتی دارد در حالی كه بلا و اضطراب انسان را از هر سو محاصره كرده است و آسايش چه خوبی دارد اگر نزديكان انسان از تنگنا و عسرت شكايت داشته باشند.»
تأليفات:
تعداد تأليفات سيد محسن امين از پنجاه و هفت جلد مي‌گذرد كه دربردارنده مسائل عقيده‌ای و تاريخی و حديث و منطق و اصول و نحو و صرف مي‌باشند. ايشان رديه‌های گوناگون و سفرنامه‌هايی نيز دارند . بعضی از كتابهای او عبارتند از:
اعيان الشيعه (ميراث جاودانه علامه امين) تاريخ جيل عامل، شرح ايساغوجی در منطق، الدر المنظم فی علم الأصول، حاشيه بر عروة الوثقي، معادن الجواهر، المنيف فی علم التصريف، الأمالي.
وفات:
در نيمة شب يكشنبه 4 رجب 1371 ه برابر با 30/3/1952م وفات يافت. انبوهی از هيئت‌ها مردمی و علمايی جنازه آن بزرگوار آن تشييع كرده و در كنار حضرت زينب(س) در كنار دوات‌ها و قلم‌های خود به خاك سپرده شد. در بسياری از پايتخت‌ها و شهر‌های عربی و اسلامی برای ايشان مجلس فاتحه و بزرگداشت برپا شد و شعرا در مرگ او مرثيه سرودند.