موقعيت جغرافيايي:

چاه زمزم در مقابل ضلع حجر الاسود و در جنوب مقام ابراهيم قرار گرفته است. بنايی بر چاه ساخته شده است؛ به طوری كه زاويه شمال غربی آن مقابل حجر الاسود و به فاصله 12 متری آن قرار دارد.

تاريخچه زمزم:

پيدايش اين چاه به روزگار ابراهيم(ع) باز مي‌گردد. چون ذخيره آب و غذا به پايان رسيد، هاجر محل اقامت خود را رها كرد و ميان دو كوه صفا و مروه از اين سو بدان سو دويد تا مگر آبی بيابد. بعد از هفت بار تلاش نا اميد به سوی اسماعيل بازگشت؛ در حالی كه اسماعيل با پاهای خود به زمين مي‌زد ناگهان آب از زير پای اسماعيل جوشيد و چاه زمزم نمايان شد.

هاجر از اين بيم كه مبادا تا آوردن مشك اين آب از ميان برود. برگرد آن با خاك حصاری ساخت. هم‌ چنان كه گفته مي‌شود پس از اين كه آب از چشمه جوشيد ابراهيم(ع) چاه را حفر كرد.

مشخصات بنا:

چاه زمزم يكی از برجسته‌ترين آثار مسجد الحرام است كه در اعماق آن سه چشمه قرار دارد. چشمه‌ای در جوار زاويه حجرالاسود. چشمه‌ای در جوار كوه ابي‌قبيس و صفا و چشمه‌ای مقابل مروه وجود دارد. چاه زمزم هم چنين دو حوضچه داشت؛ يكی از آن‌ها ميان چاه و زاويه حجرالاسود قرار دارد؛ كه از آن آب نوشيده مي‌شود؛ و دومی در پشت آن قرار دارد و دارای مجرايی است كه آب از طريق آن از باب صفا خارج مي‌شود. به طوری كه مردم برای وضو از آن استفاده مي‌كنند. و آب اضافه به چاه مي‌ريزد، كه روی آن دريچه‌ای قرار ندارد. محل آبياری ميان زاويه حجرالاسود و زمزم و آنچه كه به منطقه صفا ملحق مي‌شود قرار داشت.

در اوايل قرن نهم هجری بنای چهارگوشی به ضلع 5/25 متر روی چاه قرار گرفت و با سنگ مرمر پوشانده شد اين بنا از دو طبقه ساخته شده است: در طبقه اول آن خدمه چاه و در طبقه دوم آن خدمه‌ای از متوليان1 قرار دارد. برای استحمام در قسمت بالای آن بايستی از يك پلكان چوبی بالا رفت. عمق آن 43 متر بوده، به وسيله يك گنبد ظريف و خوش منظر احاطه شده است. در آن نه حوضچه كه از آب چاه برای وضو پر شده‌اند قرار دارد. در ديواری كه مقابل كعبه قرار دارد دريچه‌هايی وجود دارد. بالای چاه سرايی به نام «مقام شافعي» ساخته شده است كه در آن محل رئيس مؤذنان حرم اذان مي‌گويد و پس از او بقيه مؤذنان اذان را دوباره بازگو مي‌كنند. درجريان توسعه و نوسازی حرم در دوران خاندان سعودی اين مقام برچيده شد و تكرار  اذان نيز لغو شد و از آن پس اذان به صورت انفرادی سرداده می شد.

منابع:

مرآة الحرمين،ج1، ص255.

اخبار مكة، الفاكهي، ج4، ص 100.

الحجاز فی صدر الاسلام، د. أحمد العلي، ص 604.

معجم معالم الحجاز، عاتق بن غيث البلادي، ج4، ص138.

معجم ما استعجم، ج2، ص 700.