معرفى:
مسجد قرطبه از عظيمترين و با شكوهترين مساجد اسپانياست. از لحاظ تزئينات بى نظير و هنر معمارى به كاررفته در آن تحفهاى بى همتا به شمار مىآيد.
موقعيت جغرافيايى:
اين مسجد در بخش جنوب غربى شهر قرطبه (كوردوبا) و در نزديكى رودخانه قرار دارد. از چهارطرف چهار كوچهى تنگ پيرامون آن را احاطه كرده است.
بناى آن:
بناى مسجد به سال 92 هجرى باز مىگردد ؛ يعنى زمانى كه در آن بنى اميه شهر قرطبه را به عنوانپايگاه خلافت خود در آن سرزمين قرار دادند. در آن دوره مسلمانان در كليساى اعظم قرطبه بامسيحيان آن شهر شراكت كردند. آنان در قسمت خود مسجدى ساختند و بخش ديگر براىروميان باقى ماند. هنگامى كه تعداد مسلمانان و سپاهيانشان فزونى يافت عبدالرحمن بن معاويهبخش كليساى متعلق به روميان را از آنان خريدارى كرد و در مقابل مقرر شد تا به بازسازى بخشهاى ويران شدهى كليساهاى آنان در هنگام فتوحات بپردازد. در سال 170 هجرى عبدالرحمنالداخل دستور بازسازى مسجد جامع را طبق تأسيسات و شكلى جديد داد ؛ كه پس از آنمساحت مسجد به 4875 متر مربع بالغ گرديد. اين مسجد در قديم «مسجد جامع الحضرة» (به معناى «مسجد جامع خليفه» ) نام داشت. اما امروزه و پس از آن كه اسپانيايى ها آن را به يككليساى جامع مسيحى تبديل كردهاند، مسجد «كاتدرال» (كليساى جامع) نام گرفت.
توسعه و بازسازى:
بازسازى و تعديلات انجام يافته در اين مسجد مراحل متعددى داشته است ؛ از جمله:
در سال 139 هجرى امير هشام بن عبدالرحمن آن را تجديد بنا نمود.
در سال 176 هجرى امير عبدالرحمن بن الحاكم گنبد آن را كه جدّ وى عبدالرحمن بن معاويهساخته بود بازسازى كرد. امير محمد بن عبدالرحمن نيز مسجد را در سال 207 هجرى بازسازى نمود.
در سال 340 هجرى امير عبدالرحمن الناصر (المستنصر بالله) دستور داد تا گلدستهى قديمى آنرا تخريب و به جاى آن گلدستهى جديد و خوش ساخت و زيبايى بنا نمايند. هم چنان كه دستور داد منبرى بديع و نيز سه كوشك در آن بسازند، كه اين سه كوشك عبارتند از از: كوشك «دار الصدقة»،كوشك «الوعاظ» و كوشك «البائسين». او هم چنان در امتداد مسجد پياده رويى ساخت تاگردشگاهى براى اهالى قرطبه باشد، كه اين پياده رو «پيادهرو المستنصرى» نام دارد.
در سال 355 هجرى امير هشام بن الحكم (المؤيد بالله) نيز به مسجد اهتمام ورزيد و آن را بازسازى نمود.
جزئيات بنا:
مسجد قرطبه مستطيل شكل است و صحن وسيعى دارد. اين مسجد داراى رواق هاى متعددى است ؛ كه بزرگترين آنها رواق ميانى يعنى رواقى است كه به محراب مسجد منتهى مىگردد. از جمله بخش هاى متمايز مسجد محراب بديع و خوش ساخت آن است. بالاى اين محراب هفت طاق قرار دارند كه بر ستونهايى استوار گشتهاند. در اين محراب هم چنين يك منبر نفيس ساخته شده از بهترين چوب ساج قرار دارد. گلدستهى اين مسجد (كه به «گلدستهى عبدالرحمن الناصر» معروف است) منارهاى بديع ودرخشان است كه دو پلكان و در مجموع 107 پله دارد. بالاى اين گلدسته سه چترى قرار دارد كه دو عدد از آن ها طلايى و سومى نقرهاى است. اسپانيايى ها اين گلدسته را به برجى براى ناقوسهاى كليسا تبديل كردهاند. طول دريچهى مسين گلدسته و ارتفاع آن 20 متر است. نماى ساختمان از مرمر است و تزيينات عربى برجستهاى بر آن وجود دارد. در زاويهى جنوبى مسجد منارهى ديگرى به شكل مربع وجود دارد كه طول ضلع آن 12 و ارتفاع آن 93 متر است. اين مناره داراى 19 در است كه همگى از ورقه هاى مس مقاوم ساخته شده است. گنبد مسجد قرطبه بر 365 ستون مرمرين استوار است. چراغدانهاى آن در حدود 4700 عدد است. مسجد داراى 1293 ستون بوده كه هم اكنون از آن تعداد 1093 ستون برجاى مانده است.
نيم نگاهى به تاريخ:
در نتيجه ى نبرد پيش آمده ميان المهدى و سليمان بن الحكم كه در سال 400 هجرى رخ داد و بر اثر آن اهالى قرطبه شهر را ترك گفتند مسجد مورد تاراج قرار گرفت. هم چنان كه در سال 633هجرى (1236 ميلادى) كشيش هاى قرطبه مساجد و كاخ هاى اين شهر را در هم كوبيدند ومسجد را نيز تخريب نمودند ؛ كه مدتى بعد خود آن را تجديد بنا و بازسازى كردند.
1. المساجد فى الاسلام، طه الولى.