بسم الله الرحمن الرحیم
24 جمادی الثانی 1440 هـ برابر با 10 اسفند ۱۳۹۷ هـ و ١/٣/٢٠١٩ م
مطالب مهم خطبه اول: آیات حجاب / حجاب صدا / حجاب دیده / چگونه از این واجب دینی حمایت کنیم؟ / زهرا(س) الگوی زن مسلمان.
مطالب مهم خطبه دوم: انگیزههای اصلاحی / درمان کجاست؟ / موفقیت فلسطین.
خطبه اول:
خداوند سبحانه و تعالى میفرماید: «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِک وَبَنَاتِک وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِک أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَکانَ اللهُ غَفُوراً رَحِيم» صدق الله العظيم.
بیستم ماه جمادی الثانی سالروز میلاد با میمنت صدیقه طاهره فاطمه زهرا(س) سرور زنان دو جهان بود. مناسبتی که در آن به بازخوانی و احیای مفاهیمی میپردازیم که زهرا(س) در زندگی خود تبلور بخشید و پیامبر خدا نیز بدان اشاره نمود: «ای دخترم! آیا راضی نمیشوی که سرور زنان دو جهان باشی؟»
در مقام عمل نیز حضرت زهرا(س) در تواضع نمونه زن مسلمان بود. او به رغم شأن و جایگاه والایی که نزد خدا، پیامبر و مردم رسیده بود، در اوج تواضع قرار داشت. او نمونه صبر بر شداید و دشواریهای زندگی بود. او نمونه بخشش و عطا تا سر حد ایثار بود. او نمونه عبادت و تهجد در شبها بود. تا جایی که پاهایشان متورم گردید. او در آگاهی دینی، ایمانی و موضع گیری قوی نیز الگو و نمونه بود. زهرا(س) دین را در زمینههای قلبی، قالبی، شکلی و محتوایی میدید. از این رو میبینیم که به پوشش التزام داشت و به حجاب آراسته بود. او فقط ظاهر حجاب را نمیدید بلکه به وسیله حجاب همه معانی و مفاهیم انسانی و معنوی تجسم یافته در حجاب را بیان مینمود.
از این رو روز میلاد آن حضرت باید فرصتی برای تقویت و تثبیت ایمان به ویژگیهایی باشد که از نظر ظاهر و محتوا در وجود حضرت زهرا(س) تجلی یافته بودند؛ اما چرا حجاب خیلی دیر واجب شد؟
برادران و خواهران عزیز! در حضور حضرت زهرا(س) میخواهیم به واجبی اسلامی که همان حجاب باشد بپردازیم. آیات مربوط به حجاب در مدینه منوره بر پیامبر خدا نازل شد. آن هم به صورتی که حاکی از مرحلهای بودن ساختن شخصیت اسلامی است. چون خداوند متعال نیز وقتی دین خود را بر مردم نازل کرد، یک مرتبه نازل نکرد. بلکه در ابتدا اعتقادات دینی را در باور مردم تثبیت کرد. اول ایمان به خداوند، یگانه دانستن خداوند، اعتماد به خداوند و تسلیم بودن در برابر اوامر و نواهی الهی را ساخت و سپس به ایجاد ساختارهای اخلاقی و معنوی شخصیت ایمانی مبادرت ورزید. بعد از هجرت و در مدینه منوره نزول احکام اسلامی آغاز گردید. از جمله این احکام، حکم حجاب بود. آمده است که اولین آیه درباره حجاب در سال پنجم هجرت نازل گردید.
موکول شدن نزول آیه حجاب به مراحل نهایی رسالت، آن طور که برخی آن را نقطه ضعف این حکم دانستهاند، چیزی از اهمیت آن نمیکاهد. بلکه همان طور که اشاره داشتیم، مرحلهای بودن ساختن شخصیت اسلامی چنین چیزی را ایجاب مینمود که همین شخصیت اسلامی باید بعداً عهدهدار ساختن جامعه ایمانی شود. اعمال تردید به این مسئله منحصر نمیشود. بلکه شامل ایجاد تردید در اصل وجود حجاب نیز میشود. میشنویم که برخیها میگویند چیزی که بر وجوب حجاب دلالت نماید، وجود ندارد و حجاب چیزی جز یکی از عادات جامعه آن زمان نیست و اگر واجب شده است، به زنان و دختران پیامبر اختصاص دارد و حکمی عام و فراگیر نیست.
آیات حجاب
از این رو خوب است که امروز با اشاره به آیاتی که بر حجاب زن دلالت دارند، به صورت خلاصه به این تردیدها پاسخ بگوییم. حرف ما این است که آیات متعددی در این باره وجود دارد و نه یک آیه؛ زیرا ذکر دلایل وجوب و مقاصد حجاب، جز با پرداختن به چند آیه روشن نخواهد شد.
در آیه اول خداوند متعال میفرماید: «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِک وَبَنَاتِک وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِک أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَکانَ اللهُ غَفُوراً رَحِيم». خداوند سبحانه و تعالی خطاب به پیامبر خدا میفرماید که از همسران، دختران و همه زنان با ایمان بخواهد که روسریهای خود را پیش بکشند. دنو و همان نزدیک شدن است؛ یعنی این که روسریهای خود را پیش بکشند.
مفسران درباره این که منظور از جلباب چیست، نظرات متعددی دارند. برخی گفتهاند که منظور پوششی است که همه بدن و از جمله سر را بپوشاند. برخی دیگر گفتهاند که منظور پوشاندن تمام بدن است و شامل سر نمیشود؛ اما آن چه که جمع کننده هر دو قول است، پوشاندن تمام بدن است.
آیه دوم آمد تا تأکید دارد که پوشاندن سر بر زن واجب است: «وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ» و خمار همان پوشش سر و جیب همان سینه است. این آیه نازل شد تا به زنانی که پوشش سر خود را به شانه یا پشت سر میانداختند و با این کار گردن و بخشی از سینهشان معلوم میشد، اشاره نماید که حاشیه پوشش سر خود را دور گردن خود بیندازند تا با این کار گردن و بخش معلوم شده از سینهشان پوشانده شود.
آیه سوم توضیح بیشتری درباره حجاب میدهد. میفرماید: «وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَ» این آیه بیان میدارد که زن وقتی در برابر مردان نامحرم ظاهر میشود، نباید هیچ یک از مظاهر زینت خود را آشکار نماید. از این رو برای زن جایز نیست غیر از برخی از استثنائات که شارع حکیم مقرر فرموده است، [در برابر مردان نامحرم] گردن بند، النگو یا خلخال بپوشد، یا این که از رنگهای جذاب استفاده کند و وسایل زیبایی بکار ببرد. برخی دیگر نیز چنین تفسیر کردهاند زینت همان بدن زن است. استثنائی که قرآن کریم به آن اشاره کرده است این است: «إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَ» که منظور همان قرص صورت و دو دست است. برخی دیگر از جمله سید فضل الله(ره) بر این نظر هستند که روی دو پاست.
حجاب صدا
اسلام مفهوم حجاب را توسعه داده است و خواستار حجاب صدای زن نیز شده است. از او خواسته است که صدای خود را نیز پوشیده دارد. البته آن گونه که برخی تصور کردهاند، منظور این نیست که صدای زن عورت است. چون زن باید صدای خود را بلند کند، باید در جمع مردان سخن بگوید، باید در برابر زنان و مردان حرف بزند، باید از طریق رسانهها و شبکههای ارتباطی سخن بگوید، در نشستها و گفتگوها شرکت نماید و در عرصههای کار و آموزش حضور یابد. در این باره اختلافی وجود ندارد و برای ما نیز مطلوب است و ما نیز به آن دعوت میکنیم. ولی منظور این است که در خلال سخن گفتن، صدای خود را نازک نکند. چون صدای نازک باعث میشود که فضای خاصی میان زن و مرد ایجاد شود. خداوند متعال نیز در اشاره به این مسئله میفرماید: «فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ».
مشکلی که آیه کریمه مطرح مینماید، بر زنانی تطبیق میکند که صدای خود را نازک میکنند و نیز بر مردانی تطبیق مینماید که به بیان قرآن کریم، در دلهایشان بیماری است؛ بنابراین در این زمینه زن و مرد هر دو مسئول هستند.
حجاب دیده
حجاب دیگری میماند. این حجاب از مرد و زن به یک اندازه انتظار میرود و آن حجاب دیده است. منظور از غض بصر، پوشیده داشتن چشم و چشم ندوختن است؛ بنابراین حجابی وجود دارد که تمام زنان و مردان باید بر دیدگان خود قرار دهند. خداوند متعال با اشاره به این حجاب میفرماید: «قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِک أَزْکى لَهُمْ إِنَّ اللهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ * وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ».
بنابراین با توجه به این آیات، حجابی که با این فراگیری وارد شده است، آن گونه که برخی تصور کردهاند محدود به حجاب سر نیست تا زنان و دختران بدان اکتفا کنند و معتقد باشند که اگر سر خود را بپوشانند، محجبه هستند. بلکه فراتر از اینهاست و همه آن چیزهایی را که بروز دادن زینت و بخشهای تحریک کننده بدن به شمار میآیند در برمیگیرد و حتی صدا و دیده را نیز شامل میگردد. حجاب نیز جز با رعایت همه این عناوین تحقق نمییابد. از این رو حجاب جز با رعایت همه اینها، کامل نمیشود. با این سیاق که ما مطرح کردیم، بخش زیادی از حجاب بر مرد و زن صدق میکند و باید به عنوان مجموعهای به هم پیوسته با آن برخورد شود و نباید نگاه تجزیهای به آن صورت گیرد.
چگونه از این واجب دینی حمایت کنیم؟
عزیزان! حجاب شرعی که در قرآن کریم وارد شده و با وضوحی که به بدان اشاره داشتیم و تعدادی از احادیث نیز بدان اشاره کردهاند، زنان در طول تاریخ از زمان پیامبر خدا(ص) بدان ملتزم بودهاند و مسلمانان نیز به رغم اختلاف در مذهب و نظر، در مورد واجب بودن آن اختلافی نداشتهاند. بلکه آن را واجب شرعی میدانستند که باید بدان ملتزم باشند.
از جامعه ایمانی انتظار میرود که این واجب را تثبیت کنند و در این باره سستی به خرج ندهند و آن را از محتوای بایسته آن تهی ننمایند. حجاب هم در شکل است و هم در محتوا و جوهری است که با شکل کمال مییابد. فراگیر شدن حجاب به تلاشهای تربیتی مهمی نیاز دارد که پدران، مادران و علما و همه متولیان عرصه تعلیم و تربیت باید آن را انجام دهند. ما خواستار توجه به این امر با آگاهی بخشی، راهنمایی، موعظه حسنه، تربیت معنوی و ایمانی و تقویت تقوای الهی در روح و روان پسران و دختران خود هستیم. البته طبیعی است که نباید از روش تحمیل، اجبار و خشونت استفاده شود. چون نه تنها فایدهای ندارد بلکه در اغلب موارد پیامدها و آثار منفی نیز دارد.
حجم چالشهایی که در ساختن شخصیتهای متدین و ملتزم به اصول و احکام دین وجود دارد، هر روزه افزایش مییابد. جهانی شدن، گسترش ابزارهای ارتباطی بی در و پیکر، رسانههای آکنده از گناه و انحراف و تشکیک در اصول و فروع دین ایجاب میکند که افراد، خانوادهها و نهادهای دینی، تربیتی و اجتماعی آگاه شوند.
زهرا(س) الگوی زن مسلمان
در عین حال، از همه زنانی که در برابر فشارها، چالشها، سخنها، اهانتها و تبعیض در محلهای کار و زندگی فردی و اجتماعی ایستادگی میکنند تقدیر میکنیم. صبر و شکیبایی آنان نزد خداوند مأجور و قابل تقدیر است: «إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسَابٍ».
کافی است که زهرا(س) را الگوی همه زنان باحجاب قرار دهیم. حجاب مانع حضور او در عرصههای عطا، جهاد، فداکاری، تربیت، سازندگی و موضع گیری قدرتمندانه در برابر انحراف نشد. او به چنان مقامی رسید که خداوند به واسطه او بر پیامبرش منت نهاد و فرمود: «إِنَّا أَعْطَيْنَاک الْکوْثَرَ * فَصَلِّ لِرَبِّک وَانْحَرْ * إِنَّ شَانِئَک هُوَ الْأَبْتَرُ». کوثر همان خیر کثیر است.
خطبه دوم:
بسم الله الرحمن الرحیم
ای بندگان خدا! شما و خودم را به همان چیزی توصیه مینمایم که امیرالمؤمنین علی(ع) به مالک اشتر سفارش کرد. وقتی او را به ولایت مصر فرستاد، به او فرمود: «لْيَکنْ آثَرُهُمْ عِنْدَک أَقْوَلَهُمْ بِمُرِّ الْحَقِّ لَک وَ أَقَلَّهُمْ مُسَاعَدَةً فِيمَا يَکونُ مِنْک مِمَّا کرِهَ اللَّهُ لِأَوْلِيَائِهِ وَاقِعاً ذَلِک مِنْ هَوَاک حَيْثُ وَقَعَ وَ الْصَقْ بِأَهْلِ الْوَرَعِ وَ الصِّدْقِ ثُمَّ رُضْهُمْ عَلَى أَلَّا يُطْرُوک وَ لَا يَبْجَحُوک بِبَاطِلٍ لَمْ تَفْعَلْهُ فَإِنَّ کثْرَةَ الْإِطْرَاءِ تُحْدِثُ الزَّهْوَ وَ تُدْنِي مِنَ الْعِزَّةِ وَ لَا يَکونَنَّ الْمُحْسِنُ وَ الْمُسِيءُ عِنْدَک بِمَنْزِلَةٍ سَوَاءٍ فَإِنَّ فِي ذَلِک تَزْهِيداً لِأَهْلِ الْإِحْسَانِ فِي الْإِحْسَانِ وَ تَدْرِيباً لِأَهْلِ الْإِسَاءَةِ عَلَى الْإِسَاءَةِ وَ أَلْزِمْ کلًّا مِنْهُمْ مَا أَلْزَمَ نَفْسَهُ؛ برگزيدهترينشان نزد تو وزيرى باشد که سخن تلخ حق را به تو بيشتر بگويد و نسبت به آنچه که خداوند براى اوليائش خوش ندارد کمتر تو را يارى دهد، گرچه اين برنامه بر عليه ميل تو به هر جا که خواهد برسد. به اهل پاکدامنى و صدق بپيوند و آنان را آنچنان تعليم ده که تو را زياد تعريف نکنند و بيهوده به کارى که انجام ندادهاى تو را شاد ننمايند که تمجيد فراوان ايجاد کبر و نخوت کند و به گردنکشى نزديک نمايد. نيکوکار و بدکار نيکوکار و بدکار در برابرت يکسان نباشند که اين کار نيکوکار را در انجام کار نيک بىرغبت و بدکار را در بدى ترغيب مىکند، هر کدام را نسبت به کارشان پاداش بخش.»
امام علی(ع) با این راهنماییها میخواهد به والی خود بگوید که چه کسانی را به خود نزدیک کند. از او میخواهد فرد ناصح و امین را به خود نزدیک نماید. او کسی است که حق را به او میگوید، حتی اگر تلخ باشد. او کسی است که او را در کارهایی که خداوند دوست ندارد، کمک نمیکند. او نباید به حرف مداحان و غلوگران گوش فرا دهد. چون این کار باعث میشود که او گرفتار غرور و تکبر شود و واقعیت خود را فراموش کند. او باید به نیکوکار بابت نیکیاش پاداش دهد و بدکردار را به خاطر بدیاش مجازات نماید. نباید خوب و بد پیش او برابر باشند.
برای مقابله با چالشها و دشواریهای زندگی، ما به چنین نمونهها و الگوهایی نیاز داریم.
انگیزههای اصلاحی
از لبنان آغاز میکنیم. لبنانیها با اهتمام بسیار پیگیر روند اصلاحاتی هستند که رهبران سیاسی روی دعوت به آنان به اجماع رسیدهاند و آن را آخرین فرصت برای نجات دادن لبنان از فروپاشی و بازگشت اعتبار به آن میدانند.
لبنانیها در برابر انگیزه اصلاحات احساس راحتی میکنند. اصلاحاتی که با استخدامهای بیضابطه و غیرقانونی، نحوه بودجهریزی عمومی دولت و موضوع اجرا نشدن قوانین آغاز شد. آن چه روند اصلاحات را تقویت میکند اصرار پارلمان بر پیگیری این پروندهها و اعمال بالاترین درجات نظارت بر عملکرد دولت در امر مبارزه با حیف و میل و فساد است.
ولی متأسفانه با ایجاد تردید در اهداف و انگیزههای این اصلاحات و ایجاد تشویش و نگرانی در افکار عمومی، این احساس آرامش خیلی زود رنگ باخت. گفتند که هدف از طرح این پروندهها، هدف قرار دادن سیاسی، طایفهای و مذهبی است. چیزی که لبنانیها گمان میکردند زمان آن طی شده و غیرقابل بازگشت است.
ما معتقدیم که دامن زدن دوباره به حساسیتهای مذهبی و طایفهای در برابر موضعگیریهایی که به فسادها، حیف و میلها و کوتاهیها اشاره دارند، غیرقابل توجیه است و خود آنها را در معرض شک و شبهه قرار میدهد. در عین حال که اتهام زنیهای زودهنگام به افراد و گروهها را که ریشه در اختلافات سیاسی، مذهبی، طایفهای و تصفیه حسابهای داخلی و خارجی دارند، محکوم میکنیم، معتقدیم که همه لبنانیها میدانند فسادی که همه گروههای سیاسی به وجود آن اعتراف دارند، از آسمان بر ما نازل نشده است و برخیها مسئول این قضیه هستند.
از این رو بر اساس مبنای انصاف و عدالت و علاقه به تداوم روندی که برای مبارزه با فساد به راه افتاده است و نیز برای ثبات کشور، درخواست میکنیم که با این موضوع حساس و مهم با شفافیت و منطق برخورد شود. در رابطه با طرح شدن و نشدن پروندهها نباید برخورد نسبی صورت گیرد بلکه باید همه پروندهها و اسناد مطرح شوند. به دور از هر گونه بازیهای رسانهای و هیاهو که فضا را ملتهب میکند، زبان باید زبان عدد و رقم باشد. اصل این است: متهم بیگناه است تا این که جرم او اثبات شود. از این رو نباید در قضاوت و اتهام زنی عجله شود. اگر پاسخی هم هست، باید در همان سطح باشد و به دور از تحریک گری که ما از آن بینیاز هستیم، باید با سند و مدرک پاسخ بگویند. باید دستگاه قضای پاک دست و عادل در این قضایا قضاوت کند.
همراه با همه لبنانیها نمیخواهیم که باز شدن پروندههای فساد باعث افزایش بحرانهای کشور شود بلکه باید در حل این بحرانها سهیم گردد. از همه مراکز سیاسی میخواهیم که در برابر فساد شمشیر بکشند، در مدیریت و برخورد با این پرونده رفتاری حکیمانه داشته باشند و دوراندیشی داشته باشند و با نفسی طولانی به همه مراکز فساد و مفسدان یورش ببرند؛ زیرا مقابله با فسادی که تمام ارکان دولت ریشه دوانده است، آسان نخواهد بود و در مدت کوتاه صورت نخواهد گرفت. در این میان اصل اساسی برای این تحقق این هدف، زدودن شائبهها از دستگاه قضایی و حمایت از آن در برابر دخالتهای سیاسی، مالی و فشارهایی که علیه آن وجود دارند، است. چون بدون داشتن دستگاه قضایی پاک، عادل و آزاد مشکل فساد حل نخواهد شد.
درمان کجاست؟
نه چندان دور از این موضوع، باید به پدیده حوادث جادهای بسیار اشاره کرد. ما هر روز شاهد قربانیان این حوادث در جادههای مختلف کشور هستیم. علت آن نیز سرعت زیاد و کمبود ایمنی جادههاست.
در برابر این وضعیت که همه با آثار و پیامدهای آن نیز آشنا هستیم، از مسئولان امر میخواهیم که با تشدید نظارت بر تخلفات به ویژه سرعت زیاد، پیش بینی تدابیر ایمنی و احتیاطی و بهبود وضعیت راهها از حیث روشنایی و رفع موانع به درمان علل و ریشههای آن اقدام کنند. فساد محدود به حیف و میل اموال عمومی نیست، بلکه از دست رفتن جانهای مردم نیز هست.
موفقیت فلسطین
به فلسطین میرسیم که مردم قدس توانستند با شکستن قفلهایی که شش ماه بود اشغالگران بر باب الرحمة قرار داده بودند موفقیتی را رقم بزنند. این دستاورد ضربه دردناکی برای دشمن بود که ناراحتی خود را با دستگیری رهبران اوقاف اسلامی و دهها نفر از اهالی قدس و نگاهبانان مسجد الاقصی نشان داد.
ما این اراده ثابت و استوار را که نشان از اوج فداکاری ملتی دارد که به رغم رنجهای داخلی و همراهی نکردن ملل عربی و اسلامی، با تمام ابزارهای موجود به جهاد خود ادامه میدهند، میستاییم.
باز هم در فلسطین باید قطعنامهای اشاره کنیم که از سوی شورای حقوق بشر سازمان ملل صادر شده است. این قطعنامه توصیه کرده است که کمیته تحقیقی برای بررسی اقدامات دشمن صهیونیستی علیه راهپیماییهای مسالمتآمیز بازگشت در غزه اعزام شود. ما این اقدام را مثبت میدانیم و امیدواریم دشمن صهیونیستی به خاطر جنایتهایی که انجام داده است، برای یکبار هم که شده، از سوی دادگاه جنایی بین المللی مجرم شناخته شود.