علامه مرجع سید فضل الله، پیشگام وحدت و گفتگو<o:p></o:p>

بزرگداشت سومین سالگرد رحلتعلامه مرجع آیت الله العظمی سید محمد حسین فضل الله(ره)در بیروت<o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

به مناسبت سومین سالگرد رحلت علامه مرجع آیت الله العظمی سید محمد حسین فضل الله(ره)، اولین کنفرانس فکری پیرامون اندیشه آن فقیه مجاهد، تحت عنوان «علامه مرجع سید فضل الله، پیشگام وحدت و گفتگو» از طرف مؤسسات آن فقید سعید در روستای تاریخی بیروت برگزار گردید. در این کنفرانس ایوب حمید به نمایندگی از رؤسای سه گانه کشور، آقای غضنفر رکن آبادی سفیر جمهوری اسلامی ایران در بیروت، نواف الدبوسی نماینده صندوق ملی توسعه کویت، شیخ محمود مسلمانی نماینده شیخ محمد رشید قبانی مفتی جمهوری لبنان، شیخ نعیم حسن نماینده شیخ عقل الموحدین الدروز، شیخ سامی ابوالمنی، شیخ عبدالحلیم الزهیری نماینده آقای نوری المالکی نخست وزیر عراق، فؤاد الهاوی نماینده جان قهوه چی فرمانده ارتش لبنان، استاد رامی سعود نماینده میشل عون، صلاح حلاوی نماینده عباس ابراهیم مدیرکل امنیت عمومی، انور حمیة نماینده مدیرکل امنیت دولتی و تعدادی دیگر از شخصیت‌ها و فعالان سیاسی و دینی و اجتماعی و فرهنگی حضور داشتند. <o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

علامه سید علی فضل الله<o:p></o:p>

بعد از تلاوت آیاتی از کلام الله مجید، سرود ملی لبنان نواخته شد و سپس علامه سید علی فضل الله به ایراد سخن پرداخت. ایشان ضمن خوشامد گویی به شرکت کنندگان در این کنفرانس، به تلاش‌های مرجع راحل در عرصه گفتگو و وحدت و مقابله با غرایز و تعصبات پرداختند. ایشان چند نکته مهم را خاطر نشان کردند که بارز‌ترین آن دعوت به احیای فلسفه اخلاق طبق روش‌شناسی سید فضل الله(ره) می‌باشد. سید(ره) در همه شرایط و با همه مردم به گفتگو پرداخت. اگر چه اختلاف ماهیت زندگی است، اما نبود مراجع اخلاقی برای اختلاف، باعث می‌شود که سر رشته امور پاره شود و اختلاف به سلاح خطرناکی تبدیل شود. حال آنکه اختلاف در چارچوب اخلاق، سالم و درست خواهد بود و پیامدهای منفی به بار نخواهد آورد. <o:p></o:p>

ایشان از همه جریان‌های فقهی و مدارس دینی خواستند که به پژوهش‌های علمی و فقهی و اعتقادی مبادرت بورزند. ایشان با دادن هشدار نسبت به جمود و تحجر در موضع و رفتار، اشاره داشتند که ما نیازمند حرکت علمی و دیدگاهی هستیم که همه چیز را مورد مناقشه قرار دهد. واژه‌ها حتی اگر در حیطه فهم مقدسات که باشند نیز باید مورد بازتعریف قرار بگیرند. <o:p></o:p>

ایشان اظهار داشتند: سیدِ مرجع اعتقاد داشت که مردم در اعماق وجود خویش، وحدتگرا هستند و کینه بیانگر حقیقت مردم نیست. نقش وحدتگرایان نیز این است که مردم را با اعماق وجودیشان که‌‌ همان وحدت و گفتگوست، آشنا سازند. <o:p></o:p>

او در سخنان خود تأکید داشت: علامه مرجع سید فضل الله(ره) اعتقاد داشت که آینده از آن دعوتگران به سوی وحدت است، نه دعوتگران به سوی تعصب و کینه. دعوتگران به سوی وحدت همان‌هایی هستند که در مسیر بشریت، راهی می‌گشایند. آینده از آن سخنان خوب است که اصل آن ثابت و شاخه‌های آن در آسمان است. <o:p></o:p>

ایشان به دیدگاه سید(ره) در مقابله با غلو و خرافه پرداخت. اظهار داشت: سید(ره) از تمام مذاهب خواست که به نقد درونی خویش اقدام کنند و بر مشترکات تأکید ورزند. ایشان اشاره داشتند که هر گروه باید به خود انتقادی بپردازد، عملکرد خود را مورد بازنگری قرار دهد و با روشمندی منطقی، در باور و فهم خود تجدید نظر نماید. ایشان تأکید داشتند یکی از مهم‌ترین عوامل تقریب بین مذاهب این است که هر مذهب شبهه‌های مربوط به خود را برطرف نماید. او اشاره داشت که سید(ره) در برابر خرافه گرایان بسیار قاطع و روشن برخورد می‌کرد و با آن‌ها مدارا نمی‌نمود. <o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

دکتر عدنان السید حسن<o:p></o:p>

جلسه نخست کنفرانس به ریاست دکتر عدنان السید حسن رئیس دانشگاه لبنان تحت عنوان «چشم انداز وحدت و گفتگو» برگزار گردید. او در باره سید فضل الله(ره) اظهار داشت: او مشخصاً وحدتگرا بود و وحدت اسلامی محور عمل او در زندگی‌اش را تشکیل می‌داد. او گفت: برایم جالب بود که ایشان می‌گفتند که در لبنان در بسیاری موارد، مذهب گرایی حالت قبیله‌ای و طائفه‌ای دارد نه فکری. در اصلاح این وضعیت ایشان اظهار داشتند که باید مذهب گرایی فکری را بپذیریم و مذهب گرایی قبیله‌ای را نفی نماییم. <o:p></o:p>

دکتر عدنان السید حسن اشاره داشت: سید تعطیل کردن گفتگو با دیگران را رد کرد و به سوی گفتگو با روش بهتر فراخواند. این‌‌ همان چیزی است که ما امروز در رسانه‌های لبنانی و عربی آن را نمی‌بینیم. ایشان از وزیر رسانه‌ها و سایر مسؤولان خواستند که جلوی رسانه‌های تحریک گر را بگیرند تا اینکه بمب تحریک گرایی در جامعه ما منفجر نشود. <o:p></o:p>

ایشان تأکید کردند که نگاه گفتمانی سید باید مورد فهم واقع شود و به صورت عمیق و منطقی مورد واکاوی قرار گیرد. چرا که نگاه ایشان می‌تواند روش مهمی برای پژوهشگران و فعالان باشد. <o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

آیت الله تسخیری<o:p></o:p>

سپس آیت الله شیخ محمد علی تسخیری از ایران به ایراد سخن پرداخت. «شاخصه‌های شخصیت وحدتگرایی از دیدگاه سید فضل الله» عنوان سخنرانی ایشان بود. در بخش‌هایی از سخنرانی ایشان آمده است: <o:p></o:p>

بزرگمردی اهل گفتگو را از دست دادیم. هر کس که با سید فضل الله آشنا باشد، او را متفکری می‌شناسد که نظریات را مطرح می‌کرد و برای آن‌ها دلیل ارائه می‌داد. او مجتهدی واقعی بود که نزد علمای بزرگی تلمذ کرده بود. وقتی که فرایند استدلال برایش کامل می‌شد، بدون اینکه کسی بتواند او را متوقف کند، آن را اظهار می‌داشت. این حقیقت اوست که بدون تردید آن را اعلام داشته است. چه با او موافق باشیم و چه نباشیم، باید نسبت به این روح [بزرگ] ادای احترام کنیم. <o:p></o:p>

آیت الله تسخیری با اشاره به نوآوری‌های فقهی سید فضل الله(ره) ضمن ستایش این نوآوری‌ها، تأکید داشت که در مسأله ولایت فقیه با ایشان اختلاف داشتم. <o:p></o:p>

ایشان با پرداختن به فراخوان‌های سید برای گفتگو، تأکید داشت که این فراخوان‌ها دعوت به گفتگوی آگاهانه بود که از اصل و اساس انحراف نداشته باشد. او اشاره داشت که سید فضل الله به تقریب میان مذاهب اسلامی عمیقاً باور داشت و مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی با از دست دادن سید فضل الله، دچار خسارت بزرگی شد. <o:p></o:p>

آیت الله تسخیری با ستودن موضع گیری سیاسی سید فضل الله تأکید داشت: به رغم همه برخوردهایی که حتی از ناحیه مقربان با ایشان شد،‌‌ همان کسانی که این رفتارهای سبک از آن‌ها انتظار نمی‌رفت، اما موضع گیری‌های سیاسی ایشان همواره ثابت بود. او از مراقبت سید فضل الله نسبت جنبش‌های اسلامی و تلاش ایشان برای نشر آگاهی از طریق حضور در کنفرانس‌های اسلامی در جهان عرب و کشورهای غربی ستایش کرد. <o:p></o:p>

او گفت: سید فضل الله مکتب فکری داشت و این مکتب فکر اصیل را در اختیار بسیاری قرار داد. او موضع گیری‌های مهمی از خود نشان داد و اهتمام ویژه‌ای به حمایت از روند جمهوری اسلامی [ایران] داشت که حضرت آیت الله خامنه‌ای در پیام تسلیت خود نیز به این مسأله گواهی داده است. از جمله مواضع مهم ایشان، موضع گیری ضد رژیم صهیونیستی می‌باشد. او در برابر رژیم صهیونیستی ایستاد و برنامه‌های آن را افشا نمود. حمایت ایشان از مقاومت نیز تفسیری روشن از همین موضع گیری هاست و او حقیقتاً رهبر مقاومت اسلامی به حساب می‌آید. <o:p></o:p>

آیت الله تسخیری به جنبه ادبی شخصیت سید فضل الله و استفاده از این بعد، برای دفاع از اسلام و نیز جنبه تفسیری ایشان در تفسیر قرآن کریم بر مبنای روش جدید الهام گیری اشاره داشت. او در پایان سخنان خویش به کارهای خیریه و مؤسساتی که بوسیله سید فضل الله تأسیس گردیدند که در رأس همه آن‌ها جمعیت مبرات خیریه قرار دارد، نیز اشاره داشت که اضافه بر جنبه مردمی و جهانی و فرهنگی ایشان می‌باشد. <o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

شیخ مرسل نصر<o:p></o:p>

سپس شیخ مرسل نصر تحت عنوان «نگاه فرارَوی وحدت و گفتگو از منظر سید فضل الله» به ایراد سخن پرداخت. او در بخشی از سخنان خود اظهار داشت: این عبارت خیلی گویای رابطه من و آیت الله فقید مرحوم علامه سید محمد حسین فضل الله است. <o:p></o:p>

سیذکرنی قومی اذا جد جدهم <o:p></o:p>

وفی اللیله الظلما ء یفتقد البدر<o:p></o:p>

قوم من هنگامی که به تلاش افتند مرا یاد خواهندکرد و درشب تیره، ماه درخشان طلب می‌شود. <o:p></o:p>

آری! هر روز به یاد ایشان هستیم، به ویژه در این دوران که کوچک به بزرگ اقتدا نمی‌کند و بزرگ به کوچک مهربانی نمی‌نماید. مردم مانند دوران جاهلیت شده‌اند. نه در دین اندیشه می‌کنند و نه در باره خدا خردورزی می‌نمایند. در این دوران چیزی پنهان‌تر از حق و آشکار‌تر از باطل نیست. <o:p></o:p>

آری! ایشان را یاد می‌کنیم و عدالت و اعتدال او را در رفتار و گفتار به یاد می‌آوریم. آن هم در زمانه‌ای که مسؤولان و مقامات به یکدیگر تهمت می‌زنند و با یکدیگر مجادله می‌کنند. ادب سیاسی را‌‌ رها کرده‌اند و از منافع مردم و میهن چشم پوشیده‌اند و نسبت به خطراتی که اطراف ما را فراگرفته‌اند، خود را به نادانی می‌زنند. مسابقه دولت‌ها برای مداخله، تبلور همین خطرات است. مردم از مصائب و هنر تفرقه افکنی و فقیرسازی خود رنج می‌برند. به همین دلیل، آرمان وحدت و گفتگوی موجود در اندیشه سید(ره) به رویایی تبدیل شده است که همه برای رهایی امت اسلامی از تفرقه و چند دستگی و اختلاف دوامدار در سطح حاکمان و طوائف و دولت‌ها و ملت‌ها مطرح می‌سازند. آرمان وحدت و گفتگو می‌تواند پاسخ به کسانی باشد که تلاش دارند مسلمانان را بر اساس رنگ و‌نژاد و دین و طائفه که برخی دیگر به روش‌های گوناگون به آن دامن می‌زنند، دسته بندی کنند. <o:p></o:p>

ما او را از علمای بزرگ نواندیشی می‌دانیم که پیوسته سعی در تقریب میان مکتب خلافت و مکتب امامت داشت. سعی دائم او رسیدن به یک تصویر عملی بود که به راحتی از سوی سنی و شیعه مورد قبول واقع شود و هدف وحدت و همگرایی را حداقل در میان افراد امت اسلامی تحقق ببخشد تا اینکه تشیع به یک عقیده درونی متعصبانه در میان شیعیان و تسنن به یک عقیده درونی متعصبانه در میان سنیان تبدیل نشود. اگر چنین اعتقاد متعصبانه‌ای وجود داشته باشد، از‌‌ همان ابتدا هیچکدام به سوی یکدیگر نمی‌آیند. همگان باید به یک مسأله فکر کنند و آن اینکه آن‌ها اول مسلمان هستند و تسنن یک دیدگاه در فهم اسلام است و تشیع نیز یک دیدگاه در فهم اسلام می‌باشد. همگان باید به سوی این فرمایش الهی بر گردند: «فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللّهِ وَالرَّسُولِ»(النساء/۵۹). <o:p></o:p>

اما جسله دوم تحت عنوان «گفتگوی اسلام و مسیحیت» به ریاست اسقف کیرللیس بسترس برگزار گردید. او در سخنان خود از تلاش‌های سید فضل الله در جهت گفتگوی اسلام و مسیحیت سخن گفت و اظهار داشت: کاش او برگردد، کاش این روح به سوی ما برگردد، خصوصاً در این دوره.<o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

استاد محمد السماک <o:p></o:p>

سپس استاد محمد السماک تحت عنوان «مشترکات ادیان اسلام و مسیحیت از دیدگاه سید محمد حسین فضل الله» به ایراد سخن پرداخت. او اشاره داشت که سید فضل الله(ره) اعتقاد داشت که مسیحیان ایمان دارند، حتی اگر قائل به پیامبری حضرت(ص) نباشند. چرا که آن‌ها به خدای یگانه اعتقاد دارند. <o:p></o:p>

استاد السماک اشاره داشت: سید تأکید می‌کرد که یک فرد مسلمان هیچ وقت به خود اجازه نمی‌دهد که به فرد مسیحی یا هر انسان دیگری اهانت کند. زیرا پیامبر گرامی اسلام می‌فرمود: مسلمان کسی است که مردم از دست و زبان او در امان باشند. پس این چه مسلمانی است که نفسی را که خداوند کشتن آن را حرام کرده است می‌کُشد و سپس آن را جهاد محسوب می‌کند؟ <o:p></o:p>

سید فضل الله در همه گفته‌ها و نوشته‌های خود، امین خدا و پیامبرش بود و در این باره رنج‌های بسیاری را تحمل کرد و بسیاری به او اهانت کردند. ولی او با دعوت حکیمانه و موعظه حسنه به راه خود ادامه داد. او زندگی خود را وقف وحدت اسلامی کرد. ولی الآن این وحدت کجاست؟ <o:p></o:p>

ایشان با تأمل در نگاه سید فضل الله به مسأله مذهب گرایی، اشاره داشتند: مذهب یک دیدگاه بوده و مرجعیت [اصلی] با قرآن کریم است. ایشان تأکید داشتند: آشنایی مسلمان با مسلمان و مسیحی با مسیحی، مقدمه‌ای برای همکاری مسلمان و مسیحی می‌باشد. این‌‌ همان مبنایی است که وحدت بر این بنا شده است. <o:p></o:p>

او ضمن ستایش سید فضل الله اظهار داشت: او مرد گفتگو بود؛ اما از نوع نادر آن. او از برج عاج به گفتگو نگاه نمی‌کرد. بلکه گفتگو را درک کرده و در عرصه‌های اسلام و مسیحیت برای آن تلاش نموده بود. او نگاه حذفی را قبول نداشت. <o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

سید جعفر فضل الله<o:p></o:p>

سپس سید جعفر فضل الله، فرزند فقیه راحل تحت عنوان «ضرورت‌ها و موانع گفتمان اسلام و مسیحیت از دیدگاه سید محمد حسین فضل الله» به ایراد سخن پرداخت. او در ابتدای سخنان خویش اشاره داشت که دیدگاه سید فضل الله، در ذات خود قابلیت گفتگو و مناقشه و احترام به دیگران را دارد. <o:p></o:p>

او افزود: گفتگو یک ضرورت است. چرا که زندگی بدون گفتگو امکان ندارد. حتی اسلام نیز همه‌اش، پویش گفتگو می‌باشد. سید فضل الله بنیانگذار در نظر گرفتن گفتگو با دیگران به عنوان یک ضرورت فکری در تشکیل هویت فکری می‌باشد. سید، عرصه گفتگو را به عرصه‌ای مشترک برای کشف حق و حقیقت تبدیل کرد.‌‌ همان حقیقتی که شاید گم شده باشد. چرا که حقیقت نیز ممکن است به جوانب گفتگویی گوناگون نیاز داشته باشد و فکر قوی‌تر فکری است که خود را با اندیشه‌های مخالف در معرض امتحان قرار می‌دهد و فکر قوی‌تر، فکر گفتگوگر است. <o:p></o:p>

او به این نکته اشاره داشت: سید این مسأله را مطرح کرد که مسلمانان برای شناخت و درک مسیحیت باید تلاش کنند و مسیحیان نیز باید تلاش کنند که اسلام را از منابع اصلی آن بشناسند. سید، اجتهاد را به عنوان قاعده‌ای برای فهم عمیق دیگران مطرح ساخت و لازمه اجتهاد درک زمانه است. <o:p></o:p>

او اظهار داشت: هر اندیشه‌ای قابل گفتگوست. برای سید، اندیشه‌ غیرقابل گفتگو وجود نداشت. او این مسأله را در چارچوب گردهمایی برای معرفت قرار می‌داد. زیرا این افراد نیستند که با افراد گفتگو می‌کنند، بلکه فضای عمومی باید به گونه‌ای شود که به همه جوانب حقیقت و معرفت برای رسیدن به حقیقت قطعی بپردازد. زیرا از نظر سید، به انحصار در آوردن معرفت و بستن در گفتگو، امری مردود و غیرقابل قبول است. به نظر سید، وقتی که گفتگو اساس علمی داشته باشد، در آن مقدساتی وجود نخواهد داشت. زیرا در اسلام، عقل اصل است. بوسیله عقل است که خداوند کشف می‌شود و یگانگی او اثبات می‌شود. البته لازم است که در گفتگو آزادی وجود داشته باشد. <o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

دکتر فادی ضو<o:p></o:p>

سپس پدر دکتر فادی ضو، تحت عنوان «گفتگوی اسلام و مسیحیت، مبانی و اهداف با تکیه بر دیدگاه سید محمد حسین فضل الله» به ایراد سخن پرداخت. در بخشی از سخنان ایشان آمده است: <o:p></o:p>

آسان نیست که اندیشه گسترده‌ای چون اندیشه سید محمد حسین فضل الله را مورد تحقیق و تتبع قرار گیرد. زیرا در ساختار فکری سید فضل الله، گفتگو یک روش به شمار می‌آید. ماهیت اندیشه سید فضل الله، اندیشه گفتگوگری است که در سایه گفتگو شکل می‌گیرد و رشد می‌نماید. اندیشه او، در گفتگوی دائم با خود است و عقل او در گفتگوی دائم با خداوند است و قلب او در گفتگوی دائم با محبت و دوستی است. او مبارزه‌ای را پایه گذاری کرد که جرأت یافت در راه حقیقت گام نهد و به تجربه نیز، میدان داد تا روند خود را بازسازی نماید. <o:p></o:p>

او در سخنان خود اشاره داشت: اندیشه سید فضل الله اندیشه‌ای جدید است و در مشرق زمین، مانند او کم پیدا می‌شود. او فرد جرأتمندی بود که حتی ایمان را نیز در معرض تأمل و تفکر قرار می‌داد. او با پرداختن به مبانی سید فضل الله در گفتگو گفت: از نظر او، در گفتگو مقدسات وجود ندارند. در این صورت، گفتگو به راهی برای کشف دیگران تبدیل می‌شود. ولی راهی که سبب غنای انسان‌های دیگر می‌شود. به نظر سید، گفتگویی که برگزار می‌شود باعث غنای دو طرف گفتگو می‌گردد. از نظر سید، قضیه گفتگو، قضیه زندگی است. گفتگوی باران با زمین است. گفتگوی گل‌ها با رنگ هاست. از نظر سید، اجزای گوناگون زندگی با یکدیگر در حال گفتگو هستند، ولی با زبان سکوت. ولی مشکل این است که انسان به تنهایی می‌خواهد خود را بر دیگران تحمیل کند. سید تکثر را اصل می‌دانست. ما وظیفه داریم که در راستای مصلحت انسان، البته همه انسان‌ها، با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و گفتگو کنیم. <o:p></o:p>

او اشاره داشت: یکی از اهداف گفتگو از نظر سید، این است که جمود در خود و تقلید را بشکند تا انسان به جایگاهی برای پذیرش حقیقت‌های آتی تبدیل کند. رفتار گفتگویی و عقلانی یکی دیگر از اهداف سید بود. زیرا درخواست پیامبران از مردم این بود که مشکلات خود را با گفتگو حل کنند تا گفتگو به یک رفتار تبدیل شود و همه عرصه‌های زندگی را در بربگیرد. از دیگر اهداف گفتگو از نظر سید فضل الله، رسیدن به همبستگی مسلمان و مسیحی برای تشکیل جبهه واحد اسلامی و مسیحی حول محور ارزش‌ها می‌باشد.<o:p></o:p>