مصاحبه روزنامه کویتی النهار با علامه سید علی فضل الله<o:p></o:p>
<o:p> </o:p>
مقدمه<o:p></o:p>
علامه سید علی فضل الله تأکید داشت که ماه رمضان ماه انسان سازی به حساب می‌آید. انسانی که همواره نیازمند توشه‌هایی است تا بتواند زندگی خود را در راه درست به پیش ببرد. این توشه‌ها عناوین گوناگونی دارند از معنوی و فکری گرفته تا فرهنگی و اجتماعی. ایشان اشاره داشتند که ماه رمضان ماه انجام مسؤولیت نیز می‌باشد. یعنی اینکه انسان این ماه را به تلاش در جهت دعوت و تبلیغ بگذراند و از این طریق در عرصه‌های گوناگون به خودسازی بپردازد تا بتواند توانمندی‌ها و زندگی خود را متحول سازد. <o:p></o:p>
سید علی فضل الله در گفتگوی اختصاصی با «النهار» اظهار داشت که مهم‌ترین فتوا در باره آغاز ماه مبارک رمضان است. ولی متأسفانه می‌بینیم که هر ساله در این باره اختلاف وجود دارد. موضوعی که نمی‌توان برای آن راه حلی پیدا کرد، مگر اینکه به علم مراجعه کنیم. این فتوا از آن روی اهمیت اساسی دارد که در ایجاد وحدت در بین مسلمانان و برون رفت آنان از اختلاف و چند دستگی سهیم می‌باشد. ایشان توضیح دادند که غروب با «سقوط قرص خورشید» تحقق پیدا می‌نماید نه رفتن «حمره مشرقیه.» دیدگاهی که پدرم مرحوم سیدمحمدحسین فضل الله نیز بر آن تکیه داشت. <o:p></o:p>
ایشان اشاره داشتند که روح اسلامگرایی وجود دارد ولی نیازمند آن است که تلاشگران برای تعمیق آن بکوشند. چیزی که امروز در بین کشورهای اسلامی و عربی و مسلمانان ساکن در کشورهای غربی دیده می‌شود این است که روح ایمانگرایی در حال رشد وجود دارد ولی نیازمند تلاش است تا در حد ظاهر باقی نماند. ایشان تأکید داشتند که مسلمان در حالات خاصی می‌تواند روزه خود را افطار نماید. خصوصاً اگر روزه گرفتن برای او خیلی دشوار باشد. ولی این امر نیازمند دقت است تا مردم روزه نگرفتن را برای خودشان توجیه نکنند. <o:p></o:p>
متن این گفتگو تقدیم خوانندگان گرامی می‌شود: <o:p></o:p>
<o:p> </o:p>
ماه عمل و انسان سازی<o:p></o:p>
• در ابتدا می‌خواستم از حضرت عالی سؤال کنیم که ماه مبارک رمضان برای شما که مفهومی دارد؟ <o:p></o:p>
• ماه رمضان ماه انسان سازی به حساب می‌آید. انسانی که همواره نیازمند توشه‌هایی است تا بتواند زندگی خود را در راه درست به پیش ببرد. این توشه‌ها عناوین گوناگونی دارند، از توشه معنوی و فکری گرفته تا فرهنگی و اجتماعی یعنی درک درد‌ها و رنجهای مردم. هر سال، ماه رمضان می‌آید تا همه زاد و توشه مورد نیاز انسان را در اختیار او قرار دهد تا انسان بتواند خود را بسازد و در نتیجه زندگی خود را در مسیر درست به جریان اندازد. <o:p></o:p>
<o:p> </o:p>
• شما این ماه بافضیلت را چگونه می‌گذرانید؟ در باره ماه رمضان از مرحوم پدرتان آیت الله سیدمحمدحسین فضل الله چه چیزی آموخته اید؟ <o:p></o:p>
• این ماه ماه عمل است. زیرا انسان احساس می‌کند که باید احکام مورد نیاز مردم و اندیشه‌هایی مورد نیاز زندگی را برایشان بیان نماید. از این رو ماه رمضان ماه انجام مسؤولیت است. به گونه ای که انسان باید این ماه را با کار در راه دعوت و تبلیغ سپری می‌نماید. اینکه در این ماه در عرصه‌های گوناگون دست به خودسازی بزند و بتواند توانمندی‌ها و زندگی خود را متحول سازد. من از مرحوم پدرم جدیت در انجام مسؤولیت در این ماه را یاد گرفته‌ام. ایشان در عرصه‌های گوناگون فکری و اجتماعی فعالیت می‌کردند و سعی داشتند که مردم پیرامون خود را نیز به حرکت و پویش در آورند. همین طور ایشان موضعگیریهای خاص خود در این ماه را هم داشتند. از این رو برای پدر بزرگوارم این ماه، ماه بسیاری غنی و پرثمری بود. <o:p></o:p>
<o:p> </o:p>
علم باعث آغاز یکسان ماه‌ها می‌شود<o:p></o:p>
• به نظر شما مهم‌ترین فتوا در این ماه کدام است؟ <o:p></o:p>
• مهم‌ترین فتوا در این ماه فتوای آغاز ماه مبارک رمضان است تا انسان روزه گرفتن خود را آغاز نماید. ولی متأسفانه می‌بینیم که هر ساله در این باره اختلاف وجود دارد. موضوعی که نمی‌توان برای آن راه حلی پیدا کرد، مگر اینکه به علم مراجعه کنیم. به ویژه اینکه موضوع رؤیت هلال در بین مردم متفاوت است. اما اگر این امر را به دانشمندان فلکی واگذاریم باعث می‌شود که موضوع از حالت فردی و سلیقه‌ای بیرون شود. زیرا علم به آن اندازه از دقت رسیده است که می‌تواند ابتدا و انتهای ماه رمضان را تعیین نماید. این فتوا از آن روی اهمیت اساسی دارد که در ایجاد وحدت در بین مسلمانان و برون رفت آنان از اختلاف و چند دستگی سهیم می‌باشد. نیز تصویری که برای جهانیان ارائه می‌شود این است که مسلمانان وضعیت خودشان را بر حسب تحول و تغییر امور، متحول می‌کنند. <o:p></o:p>
<o:p> </o:p>
• ولی در باره اختلاف در وقت افطار و اذان مغرب چه نظری دارید، زیرا بعضی اوقات تفاوت به ده دقیقه هم می‌رسد؟ <o:p></o:p>
• این امر به خاطر اختلاف در تعیین غروب است. بعضی بر این عقیده هستند که غروب با سقوط قرص خورشید تحقق می‌یابد که نظر غالب همین است. بعضی نیز عقیده دارند که غروب با مخفی شدن حمره مشرقیه محقق می‌شود. در اجتهاد فقهی، مذهب سنی با سقوط قرص خورشید موافق است، اینکه غروب با سقوط قرص خورشید محقق می‌شود و نیازی به رفتن حمره مشرقیه نیست. زیرا این امر برای خود شرایطی دارد و ضروری نمی‌باشد. این فتوا از جمله فتاوایی است که باعث تعمیق وحدت در بین مسلمانان می‌شود ولی خود تابع اجتهاد است. <o:p></o:p>
<o:p> </o:p>
ماه تغییر<o:p></o:p>
• با توجه به موقعیت دینی که دارید، بفرمایید که ماه رمضان چه تغییراتی را در زندگی شما ایجاد می‌نماید؟ آیا مسائل سیاسی باعث نمی‌شود که شما از انجام فرائض این ماه باز بمانید؟ <o:p></o:p>
• ماه رمضان ماهی است که روند روزانه انسان را تغییر می‌دهد. خصوصاً انسانی که به روش خاصی در زندگی خود عادت کرده باشد. ولی ماهیت این ماه به گونه‌ای است که زندگی انسان را تغییر می‌دهد. در عرصه‌های عملی، برنامه روزانه در مسجد داریم. از نماز گرفته تا دعا و سخنرانیهای دینی. علاوه بر این مراسم افطاری و بعضی نشست‌ها و مناسبت‌ها و گفتگو‌ها هم هست. ما بر این عقیده هستیم که فعالیت سیاسی نیز در خط ماه رمضان قرار دارد. خصوصاً اگر برگرفته از معنویت این ماه بزرگ باشد و باعث شود که انسان در تصمیم گیری‌ها و موضعگیریهای خود آزادانه عمل نماید. <o:p></o:p>
<o:p> </o:p>
روح اسلامگرایی و پدیده روزه خواری<o:p></o:p>
• با توجه به اینکه مسائل مسلمانان را در لبنان و دنیای عرب پیگیری می‌نمایید، آنان را تا چه حد به آموزه‌های دینی ملتزم می‌بینید؟ <o:p></o:p>
• روح اسلامگرایی وجود دارد. ولی نیازمند آن است که تلاشگران برای تعمیق آن بکوشند. چیزی که امروز در بین کشورهای اسلامی و عربی و مسلمانان ساکن در کشورهای غربی دیده می‌شود این است که روح ایمانگرایی در حال رشد وجود دارد ولی نیازمند تلاش است تا در حد ظاهر باقی نماند و به مفهومی در همه جزئیات زندگی تبدیل شود. نوعی درگیری دائمی در درون انسان بین انحراف و حقیقت وجود دارد. ولی به نظر من اهمیت دین و نقش برجسته آن در جنبه معنوی که انسان بدان نیاز دارد، قابل درک است. نیز می‌توان اضافه کرد که جامعه ارزشهایی را که از سوی دین مطرح می‌شود و اینکه انسان می‌تواند در ساختن زندگی سهیم شود، به خوبی درک می‌نماید. <o:p></o:p>
<o:p> </o:p>
• آیا پدیده روزه خواری در بین جوانان نظر شما را جلب نکرده است؟ به نظر شما علت چیست؟ <o:p></o:p>
• نسبت این پدیده را نمی‌دانم. ولی در کل می‌توان چنین گفت که تأکید عمومی بر روزه داری می‌باشد حتی کسانی که نماز نمی‌خوانند و روزه نمی‌گیرند. جامعه لبنانی جامعه‌ای گوناگون است، بعضی هم ممکن است احساس کنند که روزه داری برایشان دشوار است و با روزه داری ضعیف می‌شوند، از این رو به خوردن روزه مبادرت می‌ورزند. خصوصاً اگر روزه در ماههای گرم سال باشد. در اینجا دوست دارم تأکید دارم کسانی که به روزه خواری مبادرت می‌ورزند، خودشان دچار بحرانهای درونی هستند. زیرا روزه در جان مردم ریشه دارد و در این خصوص درگیری درونی در انسان جریان دارد. علاوه بر این فضای عمومی هم ممکن است به روزه خواری انسان کمک نماید. خصوصاً در جوامعی که حالت مختلط دارند. <o:p></o:p>
<o:p> </o:p>
اعمالی که باعث خدشه دار شدن سیمای ماه رمضان می‌شود<o:p></o:p>
• نظر شما در باره بعضی اقداماتی که سبب خدشه دار شدن مفاهیم این ماه بزرگ می‌شوند، مانند افطاریهایی که با نمایشهای هنری همراه هستند، چیست؟ <o:p></o:p>
• ما از این اقدامات متأسفیم. زیرا انتظار ما از مردم در ماه مبارک رمضان این است که وقت خود را به سازندگی و معرفت اندوزی و احساس مسؤولیت سپری کنند. نه اینکه این ماه را به ماه تن آسایی تبدیل کنند. نمی‌خواهیم که به بهانه تفریح، عناوین اساسی این ماه که مورد نیاز انسان و جامعه می‌باشند، تباه شوند. زیرا تلاش بعضی‌ها این است که این ماه عظیم را از مقصد اساسی‌اش بیندازند و آن را به فرصتی برای ثروت اندوزی و اعلانات [تجاری] تبدیل کنند. <o:p></o:p>
<o:p> </o:p>
افطاریهای وحدت بخش<o:p></o:p>
• آیا شما در افطاریهایی که رنگ و بوی سیاسی دارند، شرکت می‌کند، نظر شما در باره این گونه افطاری‌ها چیست؟ <o:p></o:p>
• مشکلی وجود ندارد که انسان در ماه رمضان در فضای سیاسی قرار داشته باشد. همان گونه که قبلاً نیز اشاره کرده‌ام، مانعی وجود ندارد که انسان در افطاریهای سیاسی شرکت نماید. ولی این افطاری‌ها باید حال و هوای ماه رمضان را داشته باشند. من در خطبه اخیر جمعه درخواست کردم که محافل افطاری که از سوی مراکز سیاسی برگزار می‌شود، باید وحدت بخش باشند و از فضای صلح وثبات انسانی این ماه سرچشمه بگیرند. <o:p></o:p>
<o:p> </o:p>
معنای افطاری و موضوع زکات<o:p></o:p>
• برای شما افطار چه مفهومی دارد؟ <o:p></o:p>
• افطار به معنای راحت شدن نفس است آن هم بعد از یک روز طولانی روزه داری. انسان در درون خود احساس می‌نماید که با انجام مسؤولیت و نیکی‌هایی که در یک فضای جمعی صورت داده است، احساس سعادت می‌نماید. از آن جهت که او همه اعضای خانواده خود را گرد می‌آورد. نگرانی ما این است که این فضای زیبا از بین برود. <o:p></o:p>
<o:p> </o:p>
• پرداخت زکات در ماه رمضان زیاد است. انسان چگونه متوجه شود که زکات او در جای درست خود مصرف شده است؟ <o:p></o:p>
• زکات در ماه رمضان واجب است. به گونه‌ای که حسنات را دو چندان می‌نماید. خواست الهی در این ماه بافضیلت این است که انسان درد و رنج انسانهای دردمند مانند فقیر و یتیم و نیازمند را احساس نماید. از این رو مناسب این است که انسان زکات و خمس خود را بدهد یا اینکه صدقه بدهد و عهده دار کفالت یتیمی شود که خیر مضاعف است. انسان باید مطمئن شود که زکات او در جای صحیح مصرف شده است. در این صورت بریء الذمه می‌شود. از این رو نباید وارد مجادلات و روابط اجتماعی و فردی و سیاسی شود. این امر اختصاص به خداوند دارد. لازم است که انسان در این باره اولویت‌ها را در نظر بگیرد. <o:p></o:p>
<o:p> </o:p>
• میزان زکات فطره‌ای را که انسان از طرف خود و خانواده خود پیش از عید سعید فطر می‌پردازد، چگونه تعیین می‌شود؟ <o:p></o:p>
• میزان زکات فطره بر حسب قیمت‌ها تعیین می‌شود. زیرا مقدار زکات فطره به اندازه قیمت سه کیلو گندم یا نان یا آرد است. <o:p></o:p>
<o:p> </o:p>
قرائت قرآن، واجب است یا مستحب؟ <o:p></o:p>
• آیا قرائت قرآن در این ماه بافضیلت واجب است؟ در باره شب قدر چه می‌توانید برای ما بفرمایید؟ <o:p></o:p>
• خواندن قرآن جز به آن مقدار در نمازهای پنج گانه می‌آید، واجب نیست. خواندن قرآن مستحب است. زیرا قرآن در این ماه نازل شده است. پیامبر اسلام حضرت محمد(ص) در این باره می‌فرماید: «کسی که یک آیه را در این ماه بخواند مانند آن است که یک ختم قرآن در باقی ماه‌ها انجام داده است.» آنچه مورد نظر ماست، قرائت آگاهانه است. اما در باره شب قدر باید گفت که این شب شبی است که قرآن کریم در آن نازل شده است و در درون خود ماهیت جشن و سرور دارد. زیرا خداوند فرشتگان خود و روح را نازل می‌نماید تا با مردم باشند. خواست الهی بر این است که همه هستی از فضای معنوی و ایمانی و سرور و شادی بهره‌مند باشد. <o:p></o:p>
<o:p> </o:p>
موارد خوردن روزه <o:p></o:p>
• در چه صورتی انسان در این ماه می‌تواند روزه خود را بخورد؟ <o:p></o:p>
• حالتهایی وجود دارد که انسان می‌تواند روزه خود را بخورد. خصوصاً اگر روزه گرفتن برای او خیلی دشوار باشد. ولی این امر نیازمند دقت است. زیرا بعضی از مردم ممکن است روزه خواری خود توجیه کنند. وقتی که فرد مریض است یا مسافر می‌باشد، می‌تواند روزه خود را بخورد. فضای ماه رمضان آمیخته با صبر و بردباری و مبارزه با نفس و امیال نفسانی است. <o:p></o:p>
<o:p> </o:p>
سفارش و سخن<o:p></o:p>
• در ماه رمضان چه حرفی برای جوانان لبنانی دارید؟ چه نصیحتی برای آن‌ها دارید؟ <o:p></o:p>
• به آنان عرض می‌کنم که باید از این ماه پر فضیلت بهره ببرند. خصوصاً که ما در لبنان به فضای معنوی و روحانی و ایمانی ماه رمضان خیلی نیاز داریم. ما بسیاری از ارزشهای اخلاقی را از دست داده‌ایم. ما نیازمند روزه اجتماعی و سیاسی و اقتصادی هستیم. باید از همه آن چیزهایی که به جامعه ما آسیب وارد می‌کنند پرهیز کنیم و روزه بداریم. ما به تقوا نیاز داریم تا هر انسانی بتواند زمام نفس خود را به دست گیرد. به اعتقاد ما، مشکل لبنانی‌ها عموماً و جوانان خصوصاً، این است که اسیر حساسیت‌ها و غرایز طائفه‌ای و فرقه‌ای و تعصبات سیاسی هستند. آنان اسیر کینه‌هایی هستند که در درون آن‌ها کاشته شده‌اند. از این رو لازم است که در این ماه، از همه این‌ها آزاد شویم. باید تلاش کنیم که لبنانی حقیقتاً آزاد را بسازیم. به ویژه اینکه لبنان هنوز هم اسیر قدرتهای منطقه‌ای و بین المللی می‌باشد. جوان لبنانی نیازمند آن است که دین را از طائفه گرایی سیاسی رها کنیم. این نیز ممکن نیست مگر اینکه حقیقت دین را بشناسیم. تنها در این صورت خواهد بود که جوانان لبنانی می‌توانند با یکدیگر بنشینند و همگرایی حاصل کنند. در این صورت به نقاط مشترک خود پی خواهیم برد. مهم‌ترین نقاط مشترک ایمان به خداوند عزوجل و ارزشهای اخلاقی و پیوند با خداوند متعال و تلاش برای انسان است. از این رو ما نیاز داریم که جامعه لبنانی را از طائفه گرایی برهانیم. طائفه گرایی از جامعه اجتماعی بی‌محتوا می‌سازد که سرشار از حساسیت‌ها می‌باشد. باید جامعه لبنانی را به سوی ارزش‌ها ببریم تا بتوانیم در این کشور زندگی کنیم. <o:p></o:p>
<o:p> </o:p>
• دوست دارید سخنان خود در باره ماه رمضان را با چه حرفهایی به پایان ببرید؟ <o:p></o:p>
• می خواهیم در این ماه به انسان آغوش بگشاییم. خواست الهی این است که در این ماه به نیازهای انسان توجه کنیم. دعای من نیز در این ماه این است: «اللهم أدخل علی أهل القبور السرور اللهم أغن کل فقیر اللهم أشبع کل جائع اللهم أکس کل عریان اللهم أقض دین کل مدین اللهم فرج عن کل مکروب.» <o:p></o:p>
منبع: روزنامه کویتی النهار، ۱۴ رمضان ۱۴۳۲هـ برابر با 14/8/2011م<o:p></o:p>